Seyyid, Bürokrat, Muallim
9 Zilhicce 1269/13 Eylül 1853 İzmit doğumlu olan Seyyid Mehmet Ârif Efendi, İzmid sancağı emlak tahrir memurluğunda bulunmuş Seyyid Abdülvâhid Efendi’nin oğludur. Dedesi Seyyid Ali İzzî Efendi aslen İstanbulludur.
Eğitim öğretim hayatında İzmit Sıbyan Mektebi’nde başlamıştır. Burada başlangıç seviyesinde Kuran-ı Kerim, Tecvid ve İlmihal bilgilerini öğrenmiştir. H. 1278/M. 1862 senesinde Rüştiye Mektebi’ne başlamıştır. Burada başta Sarf-Nahiv olmak üzere Mantık, Farsça, Tarih, Coğrafya, Matematik ve Hat dersleri almıştır. Rüştiye bitiminde H.1284/M.1867 senesinde İzmit Mutasarrıflığı Tahrir Kalemi mülazemet görevine atandı. Bir yıl sonra İstanbul’a gelip Bayezid Camii’nde dönemin alimlerinden İbrahim Hakkı Efendi’nin derslerine katıldı. H.1298/M.1880 yılında buradaki dersleri tamamlayıp İbrahim Hakkı Efendi’den icazet aldı. Aynı zamanda Dârülmuallimîn mülazemetine devam ederek fen ve matematik ilimlerini tahsil etmiştir. Bütün bunların yanında Kur’an-ı Kerim’i hıfzetmiş ve Feraiz ilmi icazetini almıştır. H.1308/M.1892 senesinde Fetvahâne imtihanını kazanmış ve iki yıl sonra Bayezid Camii’nde ders verme hakkını elde etmiştir. Mehmet Arif Efendi’nin memuriyet hayatı otuz yaşında iken İzmid sancağı Adliye memurluğuna atanmasıyla başlamıştır. Burada Bidayet Mahkemesi icra memurluğu yaparken, bir yıl sonra aynı mahkemede mukavele muharrirliğine atanmıştır. 6 Zilkade 1304/27 Temmuz 1887 tarihinde sebep gösterilmeksizin bu görevine son verilmiştir. Yapmış olduğu müracaatlar neticesinde mezkur mahkemede 600 kuruş maaşla baş katipliğe getirilmiştir. Bu memurluk görevine ilaveten İzmit İdadi Mektebi’nde Kavanîn-i Hususîye muallimliği yapmaya başladı. 1892 yılında ders programının değişmesiyle Mektebin Tarih ve Osmanlıca derslerine girdi. Aynı zamanda kadrosu boş bulunan Matematik derslerine de girmiştir. İzmit’te bulunduğu dönem içerisinde sekiz yıl Maarif Komisyonu fahri âzalığı görevini üstlenmiştir.
1892 yılından itibaren İzmit ile irtibatı kalmayan Mehmet Arif Efendi, tekrar İstanbul’a giderek Fetvahâne’de bulunan Meclis-i Tetkikat-ı Şer’iyye zabıt kâtibliğine tayin olunmuştur. 1893 yılından itibaren Sadreyn Müsteşarlığı Muavinliği görevini yapmaya başlamıştır. Bu arada kendisine 1882 yılında İbtidâ-i Dâhil Bursa Müderrisliği Ruûsluğu tevcih olunmuş, 1892 ve 1893 yılında sırasıyla Süleymaniye Medresesi’nde mûsıle-i Süleymâniyye, hâmise-i Süleymâniyye müderrislik rütbelerine ulaşmıştır. 1896 senesinde İzmir Mevleviyeti kendisine bir yıllık tevcih olunmuştur. 1896 yılında Dârülaceze fahrî azalığına atanmış, 1898 senesinde İstanbul Kadılığı muavini olmuştur. 1900 yılında ise Bilâd-ı Hamse pâyesi kendisine verilmiştir. 1909 yılı Eylül ayında tarihinde de Rumeli Kazaskerliği müşaviri olmuştur. Bundan sonra farklı müdürlüklerde görev alan Mehmet Arif Efendi son olarak Meşihat Makamı’na bağlı Meclis-i Tetkikat-ı Şeri’yye’ye’de âzalık ile başkâtiplik görevlerini üstlenmiş, 1923 Şubat’ında buradan emekli olmuştur.
Bir alim ve bürokrat kişiliğe sahip olan Mehmet Arif Efendi, herhangi bir eser kaleme almamış ancak iyi derecede Türkçe ve Arapça yazabilen ve Farsça ve Arapçadan tercüme yapacak kadar bilgiye sahiptir.
KAYNAKÇA
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi (BOA); Yıldız Perakende Mâbeyn Başkitâbeti (Y..PRK.BŞK.), No: 29/ 17; Şûra-yı Devlet (ŞD), No: 3211/ 13; İrâde Taltifât (İ. TAL.), no.354/39; Meşihat Arşivi Ulema Sicil Dosyaları No. 197-01 (http://ktp.isam.org. tr/?url=ulemasicil/ erişim 10/09/2021); İlmiyye Salnamesi : Osmanlı İlmiye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar, Editör: Ahmet Nezih Galitekin yay. haz. Seyit Ali Kahraman, Ahmet Nezih Galitekin, Cevdet Dadaş, İstanbul: İşaret Yayınları, 1998, Sadık Albayrak. Son Devir Osmanlı Uleması : (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996. 1/305; Recep Dikici, “Osmanlı Döneminde Kocaelili (İzmitli) Âlim ve Edipler”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Ed.; Haluk Selvi, M. Bilal Çelik, Kocaeli: Pelikan Basım, 2015, 3/1451.
Nevzat ERKAN