Romalı Tarihçi ve Asker

Ammianus Marcellinus, Antakya kökenli olduğu düşünülen Romalı tarihçi ve askerdir. Yaşadığı tarih tam olarak bilinmemekle beraber 321 ila 400 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmekte olup durumu iyi olan bir aileden geldiği ve iyi bir eğitim aldığı düşünülmektedir. Yaşamına askeriyeye yönelik bir kariyer çizmeden önce, Klasik Yunan ve Latince eğitimi almıştır. Askerlikteki adımlarının ilki, komutan Ursicinus’un karargâhında yer almasıyla gerçekleşmiştir. Constantius II ve Julian’ın hükümdarlığı döneminde protector domesticus (yüksek rütbeli asker) olarak görev almıştır. Ammianus Marcellinus sadece bir yazar değil, yaşadığı dönemdeki tarihi gelişmelere de tanıklık etmiş bir asker olarak askeriye içindeki stratejiler, aktörler ve askeri politika hakkında da gözlemlerde bulunup olay ve durumlar arasındaki bağlantıları görebilmiş ve bulunduğu dönem içindeki Pers Savaşları ve diğer savaşlara da katılarak, buradaki gözlemlerini kaleme almıştır. İmparator Ursicinus ise Doğu’ya gitmiş, daha sonra İtalya’ya dönerek Julian ile Galya’ya gönderilen koruyuculardan biri olmuştur. Anlatılarında komutanlarına karşı özellikle ayrıntılı bilgiler verdiği ve sempatik bir tutumla anlatısını inşa ettiği göze çarpmaktadır. Eserlerinde kullandığı kaynakların yanı sıra, Marcellinus’un çalışmalarının önemli bir kısmı kendi gözlem ve bireysel deneyimlerine dayanmaktadır. Farklı anlatım teknikleri ile güçlendirdiği bir anlatma tarzı mevcuttur. Livy, Caesar ve Tacitus’un ortaya koyduğu çalışmalardan farklı olarak Marcellinus’ta kişisel stilin varlığı eserinde oldukça belirgindir. Bir döneme kadar yaygın görüş, kendine has yazımının klasik standartların bozulmuş bir hali olarak geç antik dönemin örneği olduğu şeklinde olsa da geç antik dönem kültürünü kendi ifadeleri ve yaklaşımıyla gözden geçirmiş olması, güncel literatürde Ammianus Marcellinus’a karşı daha kabul edilebilir bir yaklaşım sergilenmesini sağlamıştır. Bilinen en önemli eseri, Roma tarihini kaleme aldığı Res Gestae (Rerum gestarum libriThe Chronicles of Events-Olayların Kronolojisi)’dir ve eser otuz bir kitaptan oluşmaktadır. Günümüze kadar ulaşan önemli bir eser olup Latince yazılmış ve Roma İmparatorluğu’nu geniş bir şekilde ele almıştır. Res Gestae’nin el yazısı metni (1474) ilk kez Roma’da George Sachsel ve Bartholomaeus Golsch tarafından okuyucuya sunulmuştur. Hunlardan bahseden ilk kaynaklardan biri olma özelliğini taşımaktadır. Kitap, İmparator Nerva’nın göreve gelmesinden başlayarak İmparator Valens’in Hadrianapolis Savaşı’nda ölümüyle sona ermektedir. Bir asker olarak görev yapması nedeniyle Marcellinus, bu konuda oldukça detaylı bilgiler vermektedir. Örnek olarak, kuşatma silahlarına dair verdiği bilgiler Julian’ın Pers seferi için gerekli arka plan anlatısını kurmasını sağlamıştır. Ordudan ayrıldıktan sonra Trakya, Mısır ve Yunanistan’a seyahat ederek Roma’ya gelmiştir. Bunun yanında Bithynia başkenti Nikomedia’da gerçekleşen depremden de bahsetmiş, depremin yıkıcı şiddetini de eserinde ele almıştır. Konuşmalardaki retorik, betimlemelerde etnografik unsurların kullanımı, karakterlerin ifadesindeki biyografik metot, edebi söylemler ve oldukça fazla kullandığı metaforlar ile geç dönem Roma tarihyazımının yansımaları dikkati çekmektedir. Pers İmparatorluğu hakkında metodik bir yaklaşım sergileyen Ammianus, Pers İmparatorluğu’nu on sekiz büyük vilayete ayırarak incelemiş, her bölge ve vilayetteki başlıca şehir, nehir ve dağları, belirgin yerel özelliklerini göz ardı etmeden isimlendirmiştir. İngiliz tarihçi Edward Gibbon, Marcellinus’un Roma Tarihi’ni stil ve organizasyon açısından belli noktalarda eleştirse de takdir ettiği noktalara ek olarak eseri güvenilir bir kaynak olarak değerlendirmiştir. Gibbon’ın kendi eseri, Roma İmparatorluğu’nun yıkılış sürecini ele aldığı 6 ciltlik Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi (The History of the Decline and Fall of the Roman Empire-ilk cildin basımı 1776 tarihinde gerçekleşmiştir) de olgular ve değerlendirmeler açısından başvurduğu bir kaynak eser olmuştur.

KAYNAKÇA

Akdoğar, Hatice Tuğba, Ammianus’un Karadeniz Tasviri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2014, s. 6, 13, 16; Ammianus Marcellinus, (çev. John C. Rolfe), Cilt I, Cambridge 1935, s. xviii; Blockley, Roger, “Ammianus Marcellinus’s Use of Exempla”, Florilegium, S. 13,1994, 53-64, s. 54; Boeft, J. Den, Drijvers, J.W., Hengst, D. den ve Teitler, H.C., Philological and Historical Commentary on Ammianus Marcellinus XXVI, (ed.), Leiden 2008, s. xiii; “Ammianus Marcellinus”, Encyclopedia Britannica, 1 Jan. 2021, https://www.britannica.com/biography/Ammianus-Marcellinus, Erişim tarihi 18 Ağustos 2021; Doğancı, Kâmil, “Antik Kaynaklar Işığında Eskiçağda Nikomedia (İzmit) ve Civarını Etkileyen Depremler”, içinde Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (ed.) Haluk Selvi, M. Bilal Çelik, Ali Yeşildal, Kocaeli 2016, 119-130, 122-123; Hengst, Daan den, “Preparing the Reader For War: Ammianus’ Digression on Siege Engines”, içinde The Late Roman World And Its Historian: Interpreting Ammianus Marcellinus, London and New York 1999, 27-37, s. 27; Kaçar, Turhan, “Ammianus Marcellinus ve Türkler (Hunlar) Konulu Bir Çalışma Üzerine Bazı Notlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt XIX, Sayı 1, 2004, 155-157; O’Brien, Peter, “Ammianus Marcellinus, the Caesar Julian, and Rhetorical Failure”, Cahiers des études anciennes, 2013, 139-160; Sánchez Vendramini, D. N., “The Audience of Ammianus Marcellinus and the Circulation of Books in the Late Roman World”, Journal of Ancient History, Sayı 2, 234-259.

Özge ASLANMİRZA