Türkiye ile Almanya Ortaklığında Kurulmuş İktisadi Kuruluş
İlk borunun yaklaşık olarak milattan önce 3. yüzyılda bronz ve kurşundan imal edilmesiyle birlikte boru insan hayatındaki yerini almıştır. İnsanlığın gelişmesiyle birlikte 14. yüzyılda demirden üretilmeye başlanan boru daha sonra yerini çelik boru üretimine bırakmıştır. Boru tarihinin dönüm noktası 1880’li yıllarda Mannesmann kardeşlerin dikişsiz boru üretim teknolojisini geliştirmesiyle olmuştur. Türkiye’de boru üretimi 1950’li yıllarda başlarken 1955 yılında Kocaeli’nde açılan Mannesmann Sümerbank Boru Fabrikası önemli bir sanayi yatırımı olmuştur.
Mannesmann Sümerbank Boru Fabrikası 13 Kasım 1955 tarihinde devlet ve Alman ortaklığı ile kurulmuştur. Kuruluşundaki sermayenin %30’u Sümerbank, %4’ü SEKA, %4’ü Demir Çelik fabrikası ve %62’si Mannesmann’a aittir. Fabrikanın kuruluşundaki ilk ismi Mannesmann Sümerbank Boru Endüstrisi Anonim Şirketi şeklindeydi. Fabrika özellikle 1950’li yıllarda Kocaeli bölgesine yapılan büyük sanayi yatırımlarının bir sonucuydu. Devlet ile Alman ortaklarının açtıkları fabrikanın kuruluş sermayesi 7.500.000 Türk Lirası’ydı. Fabrikanın açılışı 6 Temmuz 1957 tarihinde Kocaeli’de açılan diğer bir fabrika olan SEKA 4. Kâğıt Fabrikası ile aynı günde olmuştur. Açılış törenine dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile Başbakan Adnan Menderes katılmıştır. 6 Temmuz 1957 tarihinde saat 17.45’de Ankara’dan Kocaeli’ye hava yoluyla gelen heyet Köseköy Hava Meydanı’na inmiş ve büyük bir kalabalık tarafından karşılanmıştır. Açılışta yapılan yatırımların önemi hakkında konuşmalar yapıldıktan sonra söz alan Mannesmann Sümerbank Boru Fabrikasının ilk müdürü Cevat Sümer konuşmasında, “İzmit Boru Fabrikası Türk Alman ortaklığı ile kurulan ve galvanizli su, hava gazı ve kalorifer tesisatı için boru imal eden bir fabrikadır. Senede 15.000 ton boru imal edecek olan fabrikanın temelleri 1953 yılında atılmış, 1955 yılında inşaat ve montaj işlemleri tamamlanarak 1956 yılında işletme devresine başlanmıştır. Bu sene fabrikada 4.000 tondan fazla boru imal edilmiştir. Fabrikada boru imalatının dört parmağa kadar çıkarılması planlanmakta olup bu yönde plan ve projeler hazırlanmaya başlamıştır. Bu fabrika ülkeye yılda 12.000.000 dolar döviz tasarrufu sağlayacaktır” ifadelerini kullanmıştır.
Mannesmann Sümerbank Boru fabrikası ilk kurulduğu yıl 1-2 ve 2-5 parmak boyutunda 736 farklı ebatta imalat yapan bir fabrika durumundaydı. 200 kişinin çalıştığı fabrikada 1958 yılında ek binalar yapılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası tarafından kurulan Sulama Boruları Aletleri ve Tesisleri İmal ve Satış A.Ş. binası da fabrikanın kapasitesinin artmasında büyük rol oynamıştır. Fabrikanın üretimde kullanmış olduğu demir veya çelik tel ile soğuk raddeli demir bantlar Almanya’dan ve Fransa’dan gelmekteydi. Fabrikanın artan kapasitesi doğrultusunda ikinci fabrika 13.000.000 TL’ye inşa edilerek 1964 yılında faaliyete geçmiştir.
Mannesmann Sümerbank Boru Fabrikası kurulduğunda Kocaeli İli için bir fabrika olmaktan çok öte kente yeni bir kültür ve yaşam biçimi katan, tesisleri, sosyal imkânları ile örnek bir durumdaydı. Fabrika Türkiye’de boru üretimi ve boru ustalığında bir okul durumundaydı. Türkiye’de üretime geçen birçok fabrikanın kurucusu (Kalibre Boru, Yücel Boru vb.) Mannesmann Sümerbank Fabrikası’nda çalışmış kişilerdir. 1955 yılında açılan ve 2011 yılına kadar aralıksız olarak üretime devam eden fabrika 2011 yılında Kocaeli fabrikasında üretime son vermiştir. Günümüzde fabrikası üretime ara verdikten sonra Kocaeli halkına konferans salonu, fuaye alanı, kongre merkezi olarak hizmet vermektedir.
KAYNAKÇA
https://demokratkocaeli.com/haber/34197/boru-uretiminden-kultur-uretimine.html; https://www.kocaeligazetesi.com.tr/haber/1333 793/mannesmann-boru-fabrikasi-da-tarih-oluyor; https://www.borusanmannesmann.com/anasayfa; Okan Yaşar, “Türkiye’de Çelik Boru Sanayi Ve Enerji Projelerinin Sektörün Gelişimine Etkileri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7 Sayı 96, 2019, ss. 1-15; Senem Özden Binici, İzmit’te 1936–1966 Yılları Arasındaki Yapı Üretiminin Kentin Gelişimine Etkileri, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilimdalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2012; Bilal TUNÇ, Demokrat Parti Döneminde Kocaeli (1950-1960), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi. Sakarya, 2016.
Doğa Başar SARIİPEK