1931’de Kocaeli’de Düzenlenen Eğitim Kongresi
Türk eğitim tarihimizde maarif kongresi denince hiç şüphesiz ilk akla gelen Kütahya-Eskişehir savaşlarındaki yenilginin ardından Sakarya Savaşı’na hazırlık yapıldığı bir dönemde Ankara’da düzenlenen 1921 Maarif Kongresi’dir. Millî mücadelenin en hararetli günlerinde okul, öğrenci, öğretmen durumlarını ve sorunlarını tespit etmek, yapılması gereken çalışmaları belirlemek ve eğitime milli bir yön tayin etmek amacıyla toplanan kongre, Mustafa Kemal Atatürk’ün eğitim ve kültür alanındaki düşüncelerini, hedef ve beklentilerini anlatan tarihi bir konuşma ile başlamıştır. Kongrede en az cephede düşmanla savaş kadar cehaletle savaşın da kazanılmasının önemi vurgulanmış, yeni devletin milli eğitim ve kültür politikaları ortaya konulmuştur.
Cumhuriyetin ilanından sonra Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü (1924), yeni Türk harflerinin kabulü (1928), Türk Maarif Cemiyetinin kurulması (1928), Millet Mektepleri (1929) ve Halk Okuma Odaları’nın (1930) açılması eğitim ve kültür alanında önemli gelişmelerdir.
Bu gelişmelerin ülke genelinde başarıya ulaşabilmesi için il ve ilçelerde büyük çabalarda bulunulmuştur. Bu bağlamda eğitimdeki sorunların tespiti ve bu sorunlara çözüm önerilerinin getirildiği kongrelerden biri olan Kocaeli Maarif Kongresi, Kocaeli Maarif Müdürlüğü’nün girişimleriyle 1931’de düzenlenmiştir. Kocaeli Maarif Kongresi’nde üç komisyonun çalışmalarıyla eğitim konusunda durum tespiti yapılmış, çözüm önerileri getirilmiştir. 20 Haziran 1931’de başlayan kongre 21, 22 ve 24 Haziran olmak üzere dört gün sürmüştür. Kongrenin ilk günü toplanma amacı ve çalışma programı olarak 1931-1932 ders yılında mevcut yasalara uygun şekilde Kocaeli vilayetinin eğitim yapısında gerçekleşecek düzenlemelerin müzakere edileceği belirtilmiştir. Maarif Müdürü Faik Doğan Bey’in başkanlığındaki kongreye ilköğretim müfettişlerinden Nurettin Bey, Necip Bey, Mustafa Bey ile Maarif memurlarından Kandıra’dan Nuri Bey, Adapazarı’ndan Kâmil Bey, Geyve’den İbrahim Bey, Karamürsel’den Rasim Bey, Hendek’ten Abdullah Bey katılım göstermişlerdir.
Birinci komisyon Müfettiş Necip Bey, Hendek Maarif Memuru Abdullah Bey, Geyve Maarif Memuru İbrahim Bey’den oluşmuştur. Komisyonun görüşeceği konular okulların maddi durumu, bakımı, öğrenci ya da bina yokluğundan kapanması gereken okullar, ders araç gereçleri ve bunlara ayrılacak bütçe, ortak atölye yapılması ve ders malzeme deposu, yeniden açılması gereken okullar ve söz konusu okullara öğretmen görevlendirmesi olarak belirlenmiştir. Komisyon görüşmeler sonunda Kocaeli vilayetinde bulunan köy mekteplerinden binaları uygun yetmiş köy mektebinin yazı tahtası, öğretmen masası, dolabı köyler tarafından temin edilmek koşuluyla köy müfredat programındaki ders araç gereç listesinin Maarif Müdürlüğü tarafından temin edilmesi kararı almıştır.
Ayrıca ilçelerdeki okul tamiratları tespit edilmiş, İzmit, Gebze, Hendek, Karamürsel, Geyve, Adapazarı, Kandıra ve merkezde yer alan okulların tamir ve inşaat ihtiyaçları belirlenmiştir.
İkinci komisyon Müfettiş Mustafa Bey, Maarif memurlarından Rasim Bey ve Nuri Bey’den oluşmuştur. Komisyonda görüşülmek üzere belirlenen konular ilkokullarda ve millet mekteplerinde devamın sağlanması ve buna mahalli idarelerin yardımı, öğretmenleri araştırmaya yönlendirme, öğretmenlerin ani izne ayrılmaları, okul kütüphanelerinin kurulması, okul müzeleri, hasta öğretmenlerin sağlık raporları, okul kitaplarının seçimi, himaye heyetleri, halk okuma odaları, yeni mezunların köylere gönderilmeleridir. Komisyon söz konusu konuların tamamını görüşmüştür. Öğretmen izinleri konusunda şu kararları almıştır: Mazereti olup da acil izine ayrılması gereken öğretmenlerin mazeretlerini üç gün içinde haber vermeleri ve bir hafta içinde de ispat etmeleri; hasta öğretmenlerin sağlık raporlarını gerçekçi bir şekilde usulü ile almaları, aksi durumda derslerin boş geçmesinden ötürü maarif memurları tarafından öğretmenin sağlık durumunu belirten mütalaanın yazılması gerekli görülmüştür. Öğretmenlerin okumaya, araştırmaya, kendilerini geliştirmeye yönelmesi için her kaza merkeziyle okul teşkilatı çok olan nahiye merkezlerinde seyyar kütüphane kurulması; pazartesi ve perşembe günleri öğleden sonra öğrenci mesaisine son verilerek mütalaa grup ve cemiyetleri, toplu kitap okuma teminine ilişkin proje önerileri getirilmiştir. Komisyon tarafından ders kitaplarının seçimi hususunda kitaplar seçilmeden önce Maarif Vekaleti’nin kitap tespit komisyonu kararlarını öğretmenlere tebliğ etmesi; ders senesi başında merkezde köy ve şehir öğretmenlerinin katılacağı komisyonlar tarafından kitapların seçimi; kitap fiyatlarının Vekaletçe tayin edilmesi önerilerinde bulunulmuştur. Okula devamsızlık sorunun çözümü için bu konuda maarif komisyonlarının acilen oluşturması kaza ve merkezlerde kontrollerin söz konusu komisyonlarca yapılması; mektep müzesi fikrinin okullarda uygulamaya geçirilmesi, öğretmen ve öğrenciler için her okulun imkânı dahilinde kütüphane oluşturulması kararlaştırılmıştır. Ayrıca komisyonun ek kararıyla kız erkek öğretmen okulundan yeni mezun olanların merkez okullar veya üç-dört öğretmenli köy ve nahiye merkezlerinde iki sene çalıştıktan sonra köylere gönderilmesinin daha faydalı olacağı belirtilmiştir.
Üçüncü komisyon Müfettiş Nurettin Bey ve İhsan Bey, Maarif memurlarından Kâmil Bey ve İbrahim Bey’den oluşmuştur. Komisyonun görüşeceği konular Maarif memurluğu görev ve yetkilerinin sınırlandırılması; başmuallim raporları için numune gönderilmesi; ders planları örneklerinin hazırlanması; ruhi tetkik fişleri ve gözlemlerinin kayıt edilmesi; imtihanların uygulanması; öğretmen ve öğrenci kıyafetleri; Pazartesi öğleden sonraki mesai; geri çocuklar; son sınıflarda ortak eğitim; ihsaiyat (sayım) cetvellerinin ıslahı; bazı okullara yedek öğretmen verilmesi; öğretmenlerin göreve bağlılıklarının sağlanması; ilköğretimin köylerde dört, kasabalarda altı seneye çıkarılması olarak belirlenmiştir. Söz konusu komisyon günlük ders planları, bitirme sınavlarının yapılma esasları, öğretmen ve öğrenci kıyafetleri, geri çocuklar, yedek öğretmenler, hayat bilgisi ünitelerinin bir ya da iki öğretmenli köy okullarında uygulanması, ilkokullarda cinsiyet eğitimi konularında kararlar almıştır. Buna göre her ders için bölge şartları ve öğrencilerin öğrenme durumlarına bağlı olarak günlük planlamada değişiklik yapılabileceği belirtilmiştir. Bitirme sınavları konusunda eşitsizliğe dikkat çekilmiş, eşitsizliğin giderilmesi ve sınavların ülkenin her yerinde aynı olması hususunda öneriler getirilmiştir. Sözlü ve yazılı olmak üzere farklı dersler için hazırlanan soruların Maarif Dairesi tarafından okullara gönderilmesi ve sınavların aynı gün yapılması önerilmiştir. Öğretmen ve öğrenci kıyafetleri hakkında ilkokul talimatnamesinin 108, 109 ve 34. maddesinde açıkça belirtildiği vurgulanmıştır. Geri çocuklar hakkında çok sayıda okul olan şehirler ve bir sınıfın birkaç şubesi olan okullarda bu çocuklar için ayrı sınıf açılması gerektiğine karar verilmiştir. Yedek öğretmen konusunda hastalık ve işten ayrılma gibi durumlarda okulların öğretmensiz kalmaması için maarif memurları emrinde ihtiyaca kâfi gelecek şekilde yedek öğretmen bulundurulması şart koşulmuştur. Hayat Bilgisi dersinin ünitelerindeki konuların mutlaka bölge şartları ile ilgili olması, ilgisiz olan konuların çevre şartlarına göre değiştirilmesi, köy okullarında ders süresinin otuz haftaya indirilmesi, dersin temelini sağlık ve temizlik konularının oluşturulması belirtilmiştir. Komisyon ayrıca cinsiyet eğitimi konusunda kız erkek cinsiyetlerinde farklı gelişmelere, toplum için zararlı olabilecek davranış ve eğilimlere dikkat çekmiştir.
Sonuç olarak 1931-1932 eğitim öğretim yılında Kocaeli vilayetinin eğitim yapısının mevcut kanun ve talimatlara göre değerlendirilip şekillendirilmeye çalışıldığı kongre, eğitimde mevcut nitelik, nicelik ve uygulamalar hususunda Kocaeli özelinden ülke şartlarını tasvir etmektedir. Okulların maddi durumu, bakımı, araç gereç temini kadar, öğrenci ve öğretmen sorunlarına ve bu sorunların çözümüne detaylı olarak yer verilmesi önemlidir.
KAYNAKÇA
Betül Batır, “Kocaeli Maarif Kongresi’nin Müzakere ve Zabıtlarında Eğitim Sorunları”, Uluslararası Milli Mücadelede Servetiye Cephesi ve Kocaeli Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 2020, ss. 967-984; Erol Kapluhan, “1921 Maarif Kongresi’nin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 5/8, 2014, ss. 123-134; Kocaeli Maarif Kongresi Zabıtları ve Kararları, Cezri Matbaa, İstanbul, 1931.
Hülya ÇELİK