Gebze’deki Çiftliğinde Ünlü Deveci Armudu’nu Üreten Ziraatçı
Armudun kökeni Anadolu olup ağaçlar orta kuvvette ve yayvan yapılıdır. Deveci armudu, ekim ayının ikinci yarısında olgunlaşır. Dölleyicileri Akça, Passe Crassane, P. P. Rocesse Morettini, June Gold, Williams’dır. Armut soğuğa, elmadan daha hassastır. Sıcaklık isteği fazladır. Dormansi (uyku ve dinlenme isteği) 800-2100 saattir. Anaçları, BA-29, OHF-333, MC, Quincesydo, Farold 40, Farold 69, Pyro-Dwaf’dır. Bunlar bodur, yarı bodur klon anaçlardır. 4x1,2 m, 4x1,5 m, 5x2,5 m, 6x6 m sıra üzeri ve sıra arası yapılabilir.
Kocaeli’de yetişen armut çeşitleri, Akça, Etruska, Jön Beauty, Santa Maria, Williams, Kiefer, Abatfetel, Comice, Conference, Passe Cressane, Ankara olup bunlardan biri de Deveci Armudu’dur.
Armut yetiştiriciliği alanında idealist, Deveci Armudu’nun mucidi tarım uzmanı, meyve yetiştiricisi Lütfü Deveci 1912 yılında Manastır’ın Bitola şehrinde doğmuştur. Babası Arif Aslan Deveci’dir. Bursa Ziraat Okulu’ndan birincilikle mezun olmuştur. Tarım Bakanlığı tarafından Samsun, Gelemen Devlet Çiftliği’nin kuruluşunda görev almıştır. Samsun, Tavşanlı, Adapazarı’nın Akyazı bölgelerinde toplamda 600 dekarı bulan 3 adet meyve çiftliği kurmuştur. Bu çiftliklerde zaman zaman İtalya’dan bahçıvan aileler getirerek pratik deneyimlerinden yararlanmıştır. İyi bahçıvanlar yetişmesine imkân sağlamıştır. Bu üç çiftlikte Avrupa’dan getirdiği şeftali, erik, elma, armut ve çilek yetiştirmiştir. Armutların normal ağırlığı 300-400 gr iken 1,5 kg ağırlığında Deveci Armudu’nu üretmiştir. Ayrıca 0,5 kg ağırlığındaki Hale cinsi şeftaliler üretmiştir. Starking çeşit elmalar yetiştirmiştir. Zaman zaman Avrupa’ya yaptığı iş gezilerinde dostluklar kurmuştur. 1963 yılında Fransızlar tarafından meyvecilik alanında ekol olan 22 isimden biri olarak seçilmiştir. Ömrünün son 3 yılını İzmir’in Çeşme İlçesi’nin Alaçatı Beldesi’nde geçirmiştir. 96 yıllık bereketli ömrünü 2008 yılının Ağustos ayında tamamlamış olup Çeşme Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir. Hayatı Cumhuriyet Türkiyesi’nin özeti gibidir. Günümüzde Türkiye’nin tarımda raf ömrü uzun olan, lezzeti ve iriliğiyle ünlü, ihraç edilebilen Deveci Armudu’nun mucididir.
Lütfü Deveci Atatürk’ten İsmet İnönü’ye, Şükrü Saraçoğlu’ndan Celal Bayar’a kadar anıları dolu dolu son isimlerden biridir. Deveci Armudu için Türk Patent Enstitüsü’ne müracaat etmiş olup meyvecilik maddesi olmadığı için tescil yapılamamıştır. Çocukluğunda babasının çiftliğinde geçirmiş olduğu güzel günler ziraatçı olma sevdasını yönlendirmiştir. Ailesi 1. Dünya Savaşı sonrası önce Ankara’ya, sonra Samsun’a göç etmiştir. Çocukluğu Karedeniz bölgesinde geçmiştir. 1929 yılında Samsun Ticaret Okulu’nu bitirir. Mizaç itibariyle ticaretten hoşlanmaz. Gözü ve ufku hep kırlarda ve tarım alanlarındadır. Avrupa’da tarım tahsili yapmak istediği halde dünyanın ve ailenin yaşadığı iktisadi buhrandan dolayı bunu gerçekleştiremedi. Avrupa’ya gidemese de Bursa Ziraat Okulu’na gelen Alman hocalardan ziyadesiyle istifade etmiştir. Mesleğinin ilk yıllarında Samsun’da 5 dekarlık araziyi satın almıştır. Kendisi bu olayı hayatını değiştiren gelişme olarak değerlendirir. Zira öğrendiklerini, donanımını, kazanımını gerçekleştirmesinde ilk saha fırsatını yakalamıştır. Ancak meydana gelen selden dolayı bu heyecanı yarım kalmıştır. Ama ideallerinden hiç vazgeçmemiştir. 1936 yılında Büyükdere Fidanlığı’nı kurmuştur. Samsun çevresindeki ilk ticari meyve fidanlığıdır. Meyve fidanı yetiştirerek o yıllarda para kazanılacağına kimse inanmamıştır. Israrlı gayretlerle emeklerinin boşa gitmediğini ortaya koymuştur. Yetiştirdiği çilek ve şeftaliler de devrin Başbakanı Şükrü Saraçoğlu’na kadar ulaşınca Ankara’ya davet edilir. Ürettiği ürünleri Ankara’ya göndermesine bizzat Şükrü Saraçoğlu önayak olur. Hayatında ikinci önemli merkez Tavşanlı’dır. 1949’da Tavşanlı’da arazi satın alarak Avrupa turuna çıkmıştır. İtalya, Fransa, Belçika ve Hollanda’da modern üretim çiftliklerini incelemiştir. Floransa Meyvecilik Fakültesi’nde melezleme konusunda araştırmalarda bulunur. Çeşitli budama seminerlerine katılır. Tavşanlı’daki çiftliğini bu incelemelerden sonra tesis eder. Tavşanlı’daki bu çiftlik bölgenin kalkınmasında lokomotif görevi görür.
Lütfü Deveci, tarıma adadığı bereketli ömründe çilek, şeftali ve elma ziraatını anlatan 3 kitap yazmıştır. 1988’de çiftliklerini satarak emekli olmuştur. Daha sonraki yıllarda ihtiyaç sahiplerine bilgi ve mesleki tecrübesini aktararak faydalı olmaya devam etmiştir. Deveci Armudu günümüzde meyve meraklılarının önde gelen uğraşı dalını teşkil etmektedir. Sadece bu ürün cinsi ile kalkınan yöreler söz konusudur. Örnek olarak Bursa’nın Ağa köyünü gösterebiliriz. Deveci Armudu yetiştiriciliği sayesinde Türkiye’nin en zengin köylerinden biri olmuştur. Buradaki evlerin %70’i kaloriferli ve güneş enerjilidir. Sebebi Deveci Armudu’nun ihracatıdır. Köyün arazileri çok verimli olup bir Deveci Armudu ağırlığı 2,867 kg’a kadar çıkmıştır.
Cumhuriyet döneminin bu büyük idealist emektarı ve tarım gönüllüsü hep hatırlanmayı ve daha fazla vefayı, başarılarından dolayı hak etmektedir.
KAYNAKÇA
Ağaköy’ün ağalığı ‘Deveci armudu’ndan http://www.agaclar.net/forum/yumusak-cekirdekli-meyveler/1871.htm (Erişim Tarihi: 25.09.2021); E. Uzunoğulları, Armudun İyisi Zengin Eder!. https://www.bizimdarica.com/mobil/erdal-uzunogullari/armudun-iyisi-zengin-eder!-y679.html (Erişim Tarihi: 25.09.2021); Lütfi Deveci (Belgesel), Tarımda İz Bırakanlar, Tarım Tv Web, https:// www.tarimtv.gov.tr/tr/video-detay/lutfi-deveci-4259 (Erişim Tarihi: 25.09.2021); Lütfi Deveci, https://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=3894 (Erişim Tarihi: 25.09.2021); M. Bilik, Samsun’da Meyveciliğin Babası Lütfi Deveci, https://www.samsunsonhaber. com/haberler/50919/samsunda-meyveciligin-babasi-lutfi-deveci (Erişim Tarihi: 25.09.2021)
Şefik ÇELİK